Երեխաների քայլվածք ոտքի մատների վրա 

Source: Child-Toe-Walking1 by Walkezstore.com Custom Orthotics 
Source: little-baby-legs-go-on-track by Shutterstock 

Ոտքի մատների վրա քայլվածքը բնութագրվում է որպես հենման ֆազայում հատակին կրունկի հպման բացակայություն քայլվածքի ցիկլի ընթացքում, ինչը հանգեցնում է ոտնամատների վրա երկկողմանի քայլվածքին, այլ կերպ ասած` քայլելու մի ձև է, երբ երեխան կրունկը գետնին չի դնում (ոտնամատ-ոտնամատ):

Նախապատմություն 

Ոտքի մատների վրա քայլելը բավականին տարածված է այն երեխաների շրջանում, որոնք նոր են սովորում քայլել, բայց մեծամասնությունը տարիքի հետ ազատվում է այդ սովորությունից: Երեխաները, ովքեր մեծանալով շարունակում են քայլել մատների վրա, հաճախ դա անում են ըստ սովորության:

Սա ինքնին սովորաբար այն բանը չէ, ինչի մասին պետք է անհանգստանալ, քանի դեռ երեխան նորմալ զարգանում և աճում է, բայց 3 տարեկանից հետո ոտքի մատների վրա քայլելը /իդիոպաթիկ մատների վրա քայլվածք/, կարող է նորմալ չլինել և ուսումնասիրության կարիք ունենալ:

Սոբելի և ուրիշների կատարած ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ մատների վրա իդիոպաթիկ քայլքով երեխաների մեծամասնությունը նորմալ քաշով է ծնվել, ժամանակին քայլել է, սկսել է անմիջապես քայլել մատների վրա սկզբնական  շրջանում և հիմնականում կանգնել ամբողջ ոտնաթաթի վրա (հարթ ոտնաթաթ), կարողացել է ցույց տալ կրունկ-թաթ քայլվածք, երբ հրահագվել է, և միայն մատների վրա քայլել է ընդհատումներով:

Ենթադրվում է, որ ԻՄՔ-ն (իդիոպաթիկ մատների վրա քայլվածք) կարող է լինել ավելի գլոբալ նյարդա-զարգացման խանգարման մի տարր, քանի որ այս երեխաներից շատերը միաժամանակ ունենում են այլ ախտորոշումներ: Շատ երեխաներ մատների վրա քայլելու հակում են ցուցաբերում, երբ նոր են սկսում քայլել, ինչը չի համարվում անոմալիա: Այնուամենայնիվ, եթե այս օրինաչափությունը պահպանվում է 2-3 տարեկանից հետո, որևէ այլ պաթոլոգիայի բացակայության դեպքում այն պետք է դիտարկվի որպես ԻՄՔ: Բարեբախտաբար, այս դեպքերի ավելի քան 90%-ը կարելի է բուժել պահպանողական բուժման տարբերակներով, և վիրահատություն չի պահանջվում:

Լե Կրասի և ուրիշների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ արական սեռի մոտ ԻՄՔ ավելի հաճախ է գրանցվել, քան իգականի, և հաճախ առկա է  ԻՄՔ-ի ընտանեկան պատմություն:

Ի՞նչ է իդիոպաթիկ մատների վրա քայլվածքը

Իդիոպաթիկ մատների վրա քայլվածքը (ԻՄՔ), ինչպես հուշում է անունը, վերաբերում է առանց հիմքում ընկած պաթոլոգիական պատճառի քայլվածքին: Սա բացառման սկզբունքով ախտորոշում է, որի դեպքում էկվինուսային քայլվածք առաջացնող այլ պայմանները բացակայում են։

ԻՄՔ է համարվում, երբ երեք և ավելի բարձր տարիքի երեխան շարունակում է քայլել մատների վրա՝ առանց նյարդաբանական, օրթոպեդիկ կամ հոգեկան հիվանդության նշանների: Ըստ Ազգային Առողջապահության Ինստիտւտի Բժշկության ազգային  գրադարանի, ԻՄՔ-ն դիտվում է երեխաների 7-ից 24 տոկոսի մոտ:

Երբ երեխան երկար ժամանակ քայլում է մատների վրա, ծնկների, կոնքերի և մեջքի ստորին հատվածի ոսկորներն ու կապանները ենթարկվում են անբնական սթրեսի: Մեծանալուն զուգահեռ ԻՄՔ-ն կարող է հանգեցնել ոսկրերի ոչ նորմալ աճի և/կամ կապանների գերձգման՝ երեխաներին դնելով վնասվածքների և հոդերի խախտման վտանգի տակ:

Իդիոպաթիկ մատների վրա քայլքի որոշ առանձնահատկություններ են. 

• երկկողմանի քայլք ոտքի մատների վրա
• անընդմեջ հավասարակշռության պահպանում ոտքի մատների վրա
• ուղիղ ծնկներով քայլ
• պահանջի դեպքում գետնին հարթ ոտնաթաթերով կանգնելու կամ քայլելու կարողություն
• ոտքի մատների վրա քայլելու ընտանեկան անամնեզ
• արտահատված մատների վրա քայլք ոտաբոբիկ վիճակում և բարելավված քայլք կոշիկներ կրելիս
• արտահայտիչ մատների վրա քայլք այնպիսի մակերեսների վրա, որոնք ավելացնում են զգայական ազդեցությունը, ինչպիսիք են գորգը, սառը սալիկները և խոտը:

Թեև իդիոպաթիկ մատների վրա քայլքի պատճառն անհայտ է, կան բազմաթիվ գործոններ, որոնք կարող են նպաստել այս քայլքի զարգացմանը: Դրանք են.

• փոխված պրոպրիցսեպիայի մշակում՝ տարածության մեջ մարմնի դիրքը զգալու խնդիրներ
• շոշափման ազդակների մշակման հետ կապված խնդիրներ՝ հաճախ հպման զգացողության  նկատմամբ չափազանց արտահայտված պատասխան
• վեստիբուլյար ազդակների մշակման հետ կապված խնդիրներ՝ հավասարակշռության պահպանման խնդիրներ
• ընդհանուր մարմնի ուժ
• ընտանեկան անամնեզ՝ ոտքի մատների վրա քայլելը ավելի տարածված է այն երեխաների մոտ, որոնց ծնողները կամ քույրերն ու եղբայրները նույնպես ունեն  նման խնդիր
• հոդերի գերշարժունակություն
• ոտքի և ոտնաթաթի մկանների ճկունություն՝ մատների վրա իդիոպաթիկ քայլք ունեցողների մոտ հաճախ առկա է ոչ միայն սրունքի մկանների ձգվածություն, այլ նաև կ/ազդրային հոդերի շարժումների սահմանափակում և իլիոտիբիալ գոտու ձգվածություն, ինչը փոխում է նրանց քայլվածքի ձևը:

Source: ec373edf-2c2b-450f-8576-4ab7d06efae5 by Boston Children’s Hospital

Ոտքի մատների վրա քայլքի ախտորոշում

Երեխայի ոտքերի վրա քայլքի ախտորոշման համար կարևոր է երեխայի բժշկական պատմության մանրազնին հավաքագրումը և ֆիզիկական  զննում իրականացնելը: Առաջնային խորհրդատվության ժամանակ հետևյալ հարցերը տվեք.

• Որքա՞ն ժամանակ է երեխան քայլում:
• Ե՞րբ է երեխան սկսել քայլել մատների վրա:
• Արդյո՞ք ոտքի մատների վրա քայլելը նոր է զարգացել:
• Կարո՞ղ է երեխան քայլել կրունկների վրա:
• Ընտանիքում որևէ մեկը քայլո՞ւմ է ոտքի մատների վրա:
• Երեխան առողջական խնդիրներ ունի՞:
• Երեխան վաղաժամ է ծնվե՞լ:

էլեկտրամիոգրաֆիայի (ԷՄԳ) թեստը կարող է անհրաժեշտ լինել՝ ախտահարված մկանների վիճակը գնահատելու համար: Ի վերջո, եթե կասկածում եք այնպիսի վիճակներ, ինչպիսիք են աուտիզմը կամ ուղեղային կաթվածը, դիտարկեք երեխային լրացուցիչ հետազոտման համար նյարդաբանի խորհրդատվության ուղղորդելու անհրաժեշտությունը:

Դիֆերենցիալ ախտորոշում  

Դիֆերենցիալ ախտորոշումը քննարկելիս կարևոր է հաշվի առնել ցանկացած հնարավոր նյարդամկանային կամ հենաշարժական հիվանդություն: Ոտքի մատների վրա քայլելը կարող է պայմանավորված լինել ուղեղային կաթվածով, աքիլեսյան ջլի բնածին կարճացումով կամ մկանային հիվանդությունների հետևանքով, ինչպես Դյուշենի մկանային դիստրոֆիան: Իդիոպաթիկ մատների վրա  քայլքը կարող է կապված լինել զարգացման խանգարումների հետ, ինչպիսիք են աուտիզմը կամ այլ միոպաթիկ կամ նեյրոպաթիկ խանգարումները:

Խանգարումների մեծամասնությունը, որոնք առաջացնում են ոտքի մատների վրա քայլք, կարելի է բացառել` հիմնվելով անամնեզի և ֆիզիկական զննման վրա, ինչի արդյունքում ախտորոշվում է իդիոպաթիկ ոտքի մատների վրա քայլքը:

ԻՄՔ ախտորոշմամբ  ​​երեխայի մոտ նյարդաբանական զննման արդյունքները  մկանային տոնուսի, ռեֆլեքսների, զգացողության և ուժի վերաբերյալ կլինեն նորմալ: Երեխան կարող է ունենալ կամ չունենալ սրունք/թաթային հոդում թիկնային ծալման /dorsiflexion/ պասիվ սահմանափակում: Իդիոպաթիկ ոտնաթաթի մատների վրա քայլքը միշտ լինում է երկկողմանի և սիմետրիկ, ի տարբերություն որոշ այլ նյարդաբանական վիճակների, որոնք կարող են առաջացնել միակողմանի կամ ասիմետրիկ ոտքի մատների վրա քայլք:

Զգայական կապ  

Իդիոպաթիկ ոտքի մատների վրա քայլքը կարող է կապված լինել հիպեր- կամ հիպոզգայունության հետ: Որոշ երեխաների համար կարող է տհաճ լինել բոբիկ ոտքերով տարբեր մակերեսներին հպվելը, ինչը նրանց ստիպում է կանգնել մատների վրա ամբողջ ոտնաթաթը հատակին դնելուց խուսափելու համար:

Ոտնամատերի վրա` կայուն քայլքի դիֆերենցիալ ախտորոշում

Երեխաների համար, ովքեր ավելի շատ զգայական ազդակ են փնտրում, ոտքի մատների վրա քայլքը մեծացնում է քայլելու ընթացքում հարվածային ուժի զգացումը, քանի որ հատակի հակադարձ ուժը բաշխվում է մետատարսալ ոսկրերի գլխիկների փոքր մակերեսներով:

Զննում/Գնահատում   

Բուժման լավագույն արձանագրությունը որոշելու համար անհրաժեշտ է համապարփակ պատմություն/անամնեզ վերցնել: Երեխաները, ովքեր ավելի ուշ են տեղաշարժվում կամ բաց են թողնում զարգացման կարևորագույն նշաձողերը, որի արդյունքն է մարմնի քաշի կրման սահմանափակումը, հետագայում հաճախ ունենում են ԻՄՔ:

• Արդյո՞ք երեխան քայլում է մատների վրա կոշիկներ կրելիս:
• Նկատու՞մ եք, որ տարբեր մակերեսների վրա ոտաբոբիկ քայլելիս քիչ թե շատ մատների վրա քայլք է ցուցաբերում: Օրինակ՝ լողափի ավազ, այգու խոտ, կոշտ փայտյա հատակ, գորգ:
• Արդյո՞ք երեխան կարողանում է հասնել ս/թաթային հոդում շարժման ամբողջ ծավալին և պահպանել այն:
• Գնահատեք երկփորոկային, ձկնամկանի և ենթածնկային մկանների պասիվ և ակտիվ շարժման ծավալը:
• Գնահատեք երեխայի ստորին վերջույթների ընդհանուր բիոմեխանիկան՝ հիմնվելով կոնքի, ծնկների և ոտնաթաթերի դիրքի վրա:
• Գնահատեք երեխայի ոտնաթաթի կամարի ստատիկ և դինամիկ դիրքը: Հաճախ ԻՄՔ-ով երեխաներն ունեն թույլ խորանիստ ներբանային մկաններ և օգտագործում են ոտքի մատների վրա քայլքը թուլությունը փոխհատուցելու համար:

Ոտքի մատների վրա քայլքի բուժումը

Երեխաները, ովքեր պարզապես ոտքի մատների վրա քայլում են սովորությանը համաձայն, բուժման կարիք չունեն: Նրանք ի վերջո հաղթահարում են այդ  սովորությունը: Այնուամենայնիվ, եթե մանկական օրթոպեդը որոշի, որ մատների վրա քայլելը պայմանավորված է ֆիզիկական խնդրով, բուժումը կարող է ներառել հետևյալը.

• Ֆիզիկական թերապիայի վարժություններ ոտքերի և ոտնաթաթերի մկաններն   ուժեղացնելու և ձգելու համար:

Source: clubfootDF by Dinosaur Physical Therapy
Source: Assisted_stretch_for_young_child by The Royal Children’s Hospital Melbourne

• Ոտքերի օրթեզներ, գիշերային սպլինտեր՝ քայլվածքը շտկելու համար
• Անհատական օրթոպեդիկ ներդիրներ
• Իրար հաջորդող գիպսային վիրակապեր՝ ծնկից ներքև, որպեսզի ապահովվի ճիշտ դիրքը
• Բոտոքսի ներարկում
• Վիրահատություն
• Կոշիկի ճիշտ ընտրություն:

Հարգանքով՝

Գայանե Զաքարյան
Վերականգնողական ծառայության ղեկավար
«ԱրԲեՍ» ԱԿ