Բաժանմամբ պայմանավորված տագնապային խանգարում:
Կրծքի հասակի և նախադպրոցական տարիքի երեխաների դեպքում նորմալ է որոշ աստիճանի տագնապը’ կապված սիրելի մարդկանցից բաժանման (իրականացած կամ սպառնացող) հետ:
Այս վախն ընդգրկված է 1-5 տարեկան երեխաների նորմալ վախերի ցանկում:
Բաժանմամբ պայմանավորված տագնապային խանգարման ժամանակ որպես պատասխան ի հայտ են գալիս ճանաչողական, աֆեկտիվ, սոմատիկ և վարքային սիմպտոմներ: Բաժանմամբ պայմանավորված տագնապային խանգարումն ի հայտ է գալիս, երբ երեխան առաջին անգամ բաժանվում է կապվածության օբյեկտից՝ ծնողից, դայակից, երբեմն սիրած խաղալիքից կամ վայրից:
Ախտորոշման չափանիշներ
Բաժանմամբ պայմանավորված տագնապային խանգարում ախտորոշումը դրվում է այն դեպքում, երբ մտերիմ մարդկանցից բաժանման չափազանց ուժեղ և զարգացման տեսանկյունից անհամապատասխան վախ կամ տագնապ է դիտարկվում ստորեւ նշվածներից առնվազն երեքում դեպքում’
- Ցուցաբերում են տան կամ շատ մտերիմ մարդու հետ իրականացած կամ կանխատեսելի բաժանման հետ կապված կրկնվող արտահայտված դիսթրես:
- Ունենում են շատ մտերիմ մարդկանց կորստի կամ վնասման (հիվանդություն, վիրավորում, աղետ կամ մահ) հանդեպ համառ և խիստ արտահայտված անհանգստություն:
- Դրսևորում են տհաճ իրադարձությունների (մոլորվել, վթարի ենթարկվել, հիվանդանալ, հափշտակվել) հանդեպ համառ և խիստ արտահայտված անհանգստություն:
- Բաժանման վախի պատճառով համառորեն հրաժարվում են կամ դժկամություն են զգում տնից դուրս գալուց, տնից հեռու գտնվելուց, դպրոց կամ որևէ այլ տեղ գնալուց:
- Տանը կամ այլ տեղերում միայնակ կամ առանց մտերիմ մարդու մնալու համառ դժկամություն կամ խիստ արտահայտված վախ են արտահայտում:
- Առանց մտերիմ մարդու ներկայության կամ այլ վայրերում քնելու համառ դժկամություն են արտահայտում կամ հրաժարվում են քնել:
- Կրկնվող մղձավանջներ են ունենում բաժանման թեմայի շուրջ:
- Կրկնվող սոմատիկ բողոքներ (օրինակ՝ գլխացավ, ստամոքսի ցավ, սրտխառնոց, փսխում) են ունենում կապված մտերիմ մարդկանցից սպասվող կամ իրականացած բաժանման հետ:
Վախի, տագնապի կամ բաժանումից համառ խուսափման տևողությունը պետք է լինի առնվազն 4 շաբաթ։ Այս խանգարումն առաջացնում է կլինիկորեն նշանակալի դիսթրես կամ վնասում սոցիալական, կրթական կամ գործունեության այլ կարևոր ոլորտներում:
Բացառվում է բաժանման տագնապը, որը կարող է դրսևորվել նաև հոգեկան ոլորտի այլ խանգարումների ժամանակ (աուտիզմ, փսիխոզ, ագորաֆոբիա (բաց տարածքների և դռների, մարդկային կուտակումների վախ), գեներալիզացված տագնապային խանգարում և այլն):
Երբ այս երեխաները բաժանվում են շատ մտերիմ մարդկանցից, տխրում են, սոցիալապես մեկուսանում, դառնում են ապատիկ, դժվարանում են կենտրոնանալ դասերի կամ խաղերի վրա:
Երեխաները, կախված տարիքից, կարող են ունենալ տարբեր վախեր՝ կենդանիներից, մթությունից, հրեշներից, գողերից, առևանգողներից, վթարներից, ինքնաթիռով ճանապարհորդելուց և այլ իրավիճակներից, որոնք ընկալվում են որպես ընտանիքի կամ իրենց համար վտանգ ներկայացնող երևույթներ:
Բաժանման տագնապային խանգարումը կարող է հանգեցնել դպրոցից հրաժարվելուց, ինչն իր հերթին կարող է առաջացնել դժվարություններ ուսման մեջ և սոցիալական մեկուսացում:
Երեխաները կարող են ցուցաբերել զայրույթ, ագրեսիա բաժանումը պարտադրողի նկատմամբ:
Երբ մնում են միայնակ (մանավանդ երեկոյան) կամ մթության մեջ, երեխաները նշում են անսովոր ընկալման դրվագներ (տեսնում են մարդկանց, իրենց վրա հարձակվող վախեցնող արարածների, զգում են նրանց հայացքները):
Այս երեխաները հաճախ սահմանափակում են իրենց գործունեությունը տնից կամ մտերիմ անձանցից հեռու (չեն գնում ճամբար, միայնակ չեն քնում):
Տարբերակիչ (դիֆերենցիալ) ախտորոշում
Բաժանմամբ պայմանավորված տագնապային խանգարումը պետք է տարբերակել մի շարք այլ հոգեկան խանգարումներից՝ գեներալիզացված տագնապային խանգարում, խուճապային խանգարում, ագոռաֆոբիա (բաց տարածքների և դռների, մարդկային կուտակումների վախ), վարքի խանգարում, դեպրեսիվ և երկբևեռ խանգարում, փսիխոտիկ խանգարում և այլն:
Կարող են լինել նաև կոմորբիդ (երբ հիվանդը միաժամանակ հիվանդ է մի քանի հիվանդություններով) խանգարումներ:
Բուժում
1. Հոգեսոցիալական բուժում
Բաժանման անհանգստության խանգարումը (SAD) բուժվում է անհատական կրթական/աջակցող, ճանաչողական-վարքային հոգեթերապիայի միջոցով՝ զուգակցված ծնողների առաջնորդության, վարքագծի փոփոխման և դպրոցական խորհրդատվության հետ:
Եղանակները ներառում են սահմանափակումներ, տանը մնալու երկրորդային շահեկան երևույթների չեզոքացում, հանգստանալու վարժանք և դպրոցում մնալու ժամանակի աստիճանաբար ավելացում։ Հակացուցված է տնային ուսուցումը։
2. Դեղորայքային բուժում
Հակադեպրեսանտը կարող է ավելացվել բաժանման անհանգստության կամ համակցված տրամադրության խանգարման բուժմանը, երբ հոգեսոցիալական միջամտությունները չեն հանգեցնում ախտանիշների նվազման և արագ վերադարձի դպրոց:
Բենզոդիազեպինները պետք է օգտագործվեն ընտրողաբար և միայն կարճ ժամանակով, եթե ցուցված է:
Ծանր SAD-ը, որը հանգեցնում է դպրոցից իսպառ խուսափմանը և միջավայրի, հոգեթերապևտիկ և դեղորայքային միջամտություններին չպատասխանելուն, կարող է պահանջել հոգեբուժական հոսպիտալացում:
Այնուամենայնիվ, մասնակի հոսպիտալացման բուժման արագ մեկնարկը հաճախ կարող է կանխել ստացիոնար հոսպիտալացման անհրաժեշտությունը։
Ինչպես միշտ, կարևոր է վաղ հայտնաբերումը, հոգեբույժի անհապաղ զննումը, վաղ միջամտությունը: Այս ամենում անգնահատելի է զգոն և սրտացավ մանկաբույժի դերը:
Հուսով եմ՝ նյութն օգտակար էր։
Հարգանքով՝
Կարինե Լյուլեջյան, մանկական հոգեբույժ, «ԱրԲեՍ» ԱԿ
