Աուտիզմի սպեկտրի երեխաների քնի խանգարումներ

Կա ենթադրություն, որ աուտիզմի սպեկտրի խանգարում (այսուհետ ԱՍԽ) ունեցող երեխաների և դեռահասների քնի խնդիրները կապված են օրվա ընթացքում դրսևորվող խնդրահարույց վարքի հետ:

ԱՍԽ շատ երեխաներ դժվարությամբ են քնում: Սակայն, քնի հետ կապված որոշ խնդիրներ կարող են լուծվել, եթե ծնողները պատշաճ կիրառեն քնի բարելավման որոշակի մոտենցումներ, որոնք հարմար են ցանկացած տարիքի երեխաների, այդ թվում՝ դեռահասների համար:

Ընդ որում, պետք է հաշվի առնել ընտանեկան կյանքի առանձնահատկությունները, սկսել փոքր փոփոխություններից, ժամանակի ընթացքում ընդլայնել դրանք, լինել համբերատար ու հետևողական։

Դպրոցական երեխան պետք է քնի 10-11 ժամ: ԱՍԽ շատ երեխաներ սովորաբար ավելի քիչ են քնում: Հաշվի առնելով այդ փաստը` նրանց «ավելի շատ քնելու» համար պետք չէ ավելի վաղ ժամի քնեցնել, քանի որ դա կարող է իրականում ավելի դժվարացնել գործընթացը:

Ապահովեք հարմարավետ քնի պայմաններ

Կարևոր է երեխայի համար ստեղծել անվտանգ, հանգիստ քնի պայմաններ: Որտեղ էլ որ երեխան քնի, նա պետք է ունենա իր քնելու տեղը: Դա կարող է լինել ընդհանուր մահճակալի մի մասը կամ երեխայի սեփական մահճակալը, բայց կարևոր է, որ նույնը լինի ամեն գիշեր:

– Ննջասենյակը պետք է լինի հարմարավետ, ոչ շատ տաք և ոչ շատ սառը, հանգիստ և չափավոր մութ: Եթե սենյակը չափազանց մութ է, ապա գիշերային լույս վառեք և թողեք այն ամբողջ գիշեր: Եթե փողոցի գիշերային լույսերը կամ առավոտյան արևի լույսը մտնում են սենյակ, պատուհանները ծածկելու համար ավելի ծանր, հաստ վարագույրներ ավելացրեք:

– Գիշերը սենյակը պետք է հանգիստ լինի, երբ երեխան քնում է, ավելի լավ է խուսափել ռադիո, հեռուստացույց կամ երաժշտություն միացնելուց, քանի որ ձայները դադարելուն պես երեխան կարող է արթնանալ: Որոշ երեխաների կարող է հանգստացնել ցածր, հանգիստ և հետևողական ֆոնային որևէ ձայն, օրինակ, սենյակի օդափոխիչի ձայնը: Որպես ընդհանուր կանոն, հարակից սենյակները չպետք է լինեն աղմկոտ, պետք է չլսվեն հեռուստացույցի, համակարգչի, տեսախաղերի, երաժշտության, եղբայրների կամ քույրերի աղմուկը:

– Հաշվի առեք շրջակա միջավայրը. ի տարբերություն մյուսների, ԱՍԽ երեխաները կարող են ավելի զգայուն լինել գիշերային ձայների նկատմամբ: Հոսող ջուրը կամ կենցաղային այլ աղմուկը կարող է ազդել նրանց քնի վրա: Այս երեխաները կարող են զգայունության խնդիրներ ունենալ, օրինակ, անկողնային պարագաների և գիշերազգեստի նկատմամբ: Փորձեք պարզել, թե որ գործոններն են ազդում երեխայի վրա: Օրինակ, նա նախընտրում է կիպ, թե ազատ գիշերազգեստ, թեթև, թե ծանր ծածկոց։

Կարևոր է հետևել, որ սահմանված առօրյան միշտ լինի նույնը

Որքան ավելի կանոնավոր լինի ամենօրյա գիշերվա ռեժիմը, այնքան երեխայի համար ավելի հեշտ կլինի քնելը:

Սահմանեք կանոնավոր քնի ժամանակացույց և զբաղմունքներ քնելուց առաջ

Երեկոյան քնելուն նախորդող ժամերի կայուն ռեժիմը կհանգստացնի երեխային: Այդ ընթացքում խուսափեք հեռուստացույց դիտելուց, տեսախաղերից, բարձր երաժշտությունից, վառ լույսերից, վազելուց, ցատկելուց։ Քնելուց առաջ հանգստացնող գործողությունները պետք է սովորության մի մաս դառնան, պետք է տեղի ունենան երեխայի ննջասենյակում, տևեն ոչ ավելի, քան 60 րոպե (սովորաբար 15-30 րոպե) և հանգստացնեն նրան: Խթանիչ գործողությունները պետք է տեղափոխել երեկոյան ավելի վաղ ժամերի, օրինակ, եթե նկատում եք, որ լոգանքն ավելի շատ խթանում է երեխային, քան հանգստացնում, ապա այն պետք է ավելի շուտ կազմակերպել:

Կարող եք կազմել տեսողական ժամանակացույց/գրաֆիկ` նկարներով, բառերով և/կամ նկարներով: Այն պատկերում է յուրաքանչյուր գիշեր քնելուն նախորդող գործողությունների հերթականությունը և կարող է օգնել ինչպես երեխային, այնպես էլ ընտանիքի մյուս անդամներին` հետևելու առօրյայի կարգին:

Տեսողական ժամանակացույցի օրինակ

Ընտրեք քնելու ժամը և պահեք այն: Աշխատեք կազմակերպել այնպես, որ երեխան ունենա քնելու և արթնանալու հնարավորինս հստակ ժամեր` շաբաթվա բոլոր օրերին: Այդ ժամերը պետք է համապատասխանեն երեխայի տարիքին և հարմար լինեն ծնողին նույնպես: Եթե երեխայի գրաֆիկը/ժամանակացույցը պետք է փոխվի նոր գործունեության կամ ընտանեկան իրադարձությունների պատճառով, հետևեք և տեսեք, թե ինչպես է ազդում երեխայի քնի վրա: Հնարավոր է, որ անհրաժեշտ լինի նոր ժամանակացույց մշակել կամ որքան հնարավոր է շուտ վերադառնալ նախորդ ժամանակացույցին:

Հիշեք, եթե նույնիսկ երեխան երբեմն ուշ է քնում, արթնանալու ժամը պետք է թողնել նույնը կամ սովորական արթնանալու ժամից ոչ ուշ, քան մեկ ժամ: Թեև կարող է երեխային «քնել թույլ տալն» ու «քունն առնելը» ավելի լավ միտք թվալ, սակայն որքան կանոնավոր լինի արթնանալու ժամը, այնքան ավելի որակյալ կլինի քունը:

Որոշ երեխաներ քնելուց մեկ ժամ առաջ հակված են «երկրորդ շունչ» ունենալ և կարող են դժվարությամբ քնել, եթե նրանց շատ վաղ պառկեցնեք քնելու: Եթե երեխային մեկ ժամից ավելի է պահանջվում քուն մտնելու համար, փորձեք քնելու ժամը հետաձգել կես ժամով կամ մեկ ժամով, որպեսզի օգնեք նրան:

Աշխատեք օրվա վերջում խուսափել ծանր ուտելիքներից, սակայն քնելուց առաջ մի քիչ պանիրը, միրգը կամ թխվածքաբլիթը կարող են օգնել երեխային ավելի շուտ քուն մտնել:

Սովորեցրեք երեխային մենակ քնել

Մեծերն ու երեխաները ամեն գիշեր արթնանում են մի քանի անգամ՝ ստուգելու քնի միջավայրը, այնուհետև նորից արագ քնում են: Այս արթնացումներն այնքան կարճ են, որ հաճախ առավոտյան չեն հիշվում:

Եթե երեխան չի կարող մենակ քնել, ապա ամեն անգամ, երբ արթնանա, նրա համար դժվար կլինի նորից քնել` առանց ծնողի օգնության: Իսկ եթե նա սովորի միայնակ քնել, ապա կկարողանա սովորել նաև նորից քնել, իսկ առավոտյան ավելի հանգիստ կարթնանա:

Ինչպես կարող եք երեխային սովորեցնել քնել մենակ

Դա պետք է անել աստիճանաբար և մի քանի շաբաթվա ընթացքում: Սկսեք՝ նստելով երեխայի կողքին, անկողնու վրա: Այնուհետև նստեք մահճակալի մոտ դրված աթոռին: Հետո աստիճանաբար աթոռը տեղափոխեք անկողնուց ավելի հեռու և մոտեցեք սենյակի դռանը, մինչև դուրս գաք սենյակից և կորցնեք երեխայի հետ աչքի շփումը: Մինչ դուք կատարում եք այս փոփոխությունները, նվազեցրեք երեխայի հանդեպ ձեր ուշադրության չափը՝ խոսելը, դեմքի արտահայտությունները կամ աչքի շփումը:

Եթե ​​երեխան ինչ-ինչ պատճառներով արթուն է և անհանգիստ, կարող եք սպասել մի քանի րոպե և կարճ ժամանակով (մեկ րոպեից պակաս) մտնել նրա սենյակ՝ հանգստացնելու, բայց սահմանափակեք ֆիզիկական կամ բանավոր շփումը (օրինակ, արագ գրկախառնվելը): Մեղմ, բայց հաստատակամ ասեք. «Քնելու ժամանակն է: Դու լավ ես: Բարի գիշեր», և ապա դուրս եկեք սենյակից:

Եթե դուք պետք է վերադառնաք սենյակ, ամեն անգամ ավելի երկար սպասեք սենյակից դուրս, իսկ երեխայի սենյակ յուրաքանչյուր այցելությունը ավելի կարճ դարձրեք: Երբ երեխան արդեն կարողանա միայնակ քնել, կարող եք նույն տեխնիկան օգտագործել նաև գիշերը կամ առավոտյան արթնանալիս:

Դեռահասների համար կարող է գործել փոխանակման համակարգը: Քնելուց առաջ երեխային տրվում է բացիկ/քարտ (կամ այլ առարկա), որը նա կարող է օգտագործել ինչ-որ կարճ բանի դիմաց, օրինակ՝ արագ գրկելու կամ ջուր խմելու:

Բացատրեք նրան, որ նա կարող է օգտագործել քարտը գիշերվա ընթացքում միայն մեկ անգամ, և որ օգտագործելուց հետո այն պետք է հանձնի ձեզ: Հաջորդ գիշեր քարտը վերադարձրեք երեխային՝ այն նորից օգտագործելու համար: Սովորեցրեք նրան, որ եթե քարտը չօգտագործվի ամբողջ գիշեր, այն կարելի է առավոտյան փոխանակել ինչ-որ նվերով: Կարող եք նաև ստեղծել պարգևատրման համակարգ, օրինակ, տալ նրան կպչուն պիտակներ, որոնց որոշակի քանակը (օրինակ՝ հինգը) իրավունք է տալիս ստանալ հատուկ նվեր կամ ուղևորություն դեպի իր սիրելի ժամանցի կենտրոն։

Հուսով եմ, որ այս խորհուրդները և ստորև բերված լրացուցիչ որոշ այլ տեղեկություններ օգտակար կլինեն ձեր գործնական կլինիկական աշխատանքի համար:
 
 
 
Հուսով եմ՝ նյութն օգտակար էր։
 
 
Հարգանքով՝
 
Գայանե Զաքարյան, Վերականգնողական ծառայության ղեկավար, «ԱրԲեՍ» ԱԿ